Bu prosedür toprağın besin maddeleri durumunu tespit, çorak arazilerin teşhis ve ıslahı, toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özeliklerinin belirtilmesi gibi tarımsal amaçlar için toprak numunesi alma esaslarına dairdir.
Toprak numuneleri alındığı araziyi temsil edebilen belirli yerlerden alınmalıdır. Toprak numuneleri;
Numuneler, alındıkları alanların toprak özelliklerini tam olarak yansıtacak şekilde olmalıdır. Numune almada kullanılacak alet ve ekipmanlar temiz olmalı, üzerlerinde hayvan veya ticaret gübresi ya da başka kimyasal madde bulaşığı bulunmamalıdır. Numune alma işleminde, kullanılan alet ve gereçler numune almadan önce iyice temizlenmelidir. Ayrıca numuneler ve numunelerin içlerine konulduğu torbalar dışardan gelecek etkilerden korunmalıdır.
Bu metot kültür bitkilerinin besin maddeleri isteklerini karşılamak üzere dengeli ve ekonomik gübreleme yapabilmek amacı ile bitkilerin yetiştirildikleri toprakların bitki besin maddeleri durumları ile birlikte gerekli diğer etkenleri de belirlemeye yöneliktir.
Bir tarlanın toprağı diğer bir tarlanın toprağına benzemediği gibi, tarla içinde değişik özellik gösteren kısımlar da bulunabildiğinden değişik özellik gösteren yerlerden ayrı ayrı numune alınmalıdır. Bir örnek olmayan arazilerde aşağıdaki farklılıklar görülebilir:
Bu gibi farklılıkları gösteren yerlerden ayrı ayrı temsili numune alınmalıdır. Her temsili numune en çok 40 dekarlık alanı temsil etmelidir. Numunenin alındığı alanın toprağı bir örnek dahi olsa, her 40 dekarlık alan için ayrı bir temsili numune alınmalıdır.
Mevsime bağlı olmamakla beraber verimlilik (gübre tavsiyeleri yapma) amacı ile alınacak toprak numunesi, ekim yapılmadan veya gübre kullanılma tarihinden 1-2 ay önce alınmalı, donlu ve çamurlu günlerde numune alınmamalıdır. Numune alınacak yerin toprağı ayağa yapışmayacak kadar kuru veya tavlı olmalıdır. Alınan numune biraz ıslak ise gölgede kendi halinde kurutulmalıdır.
Tarla bitkilerinin çoğu ihtiyaçları olan besin maddelerinin büyük bir miktarını toprağın sürme ve işleme derinliğinden aldıklarından gübreleme amacıyla toprak numuneleri esas itibariyle 0-20 cm derinlikten alınmalıdır. Bunun yanında toprağın alt tabakalardaki durumunu anlamak için gerektiğinde numune alman alanın bir veya birkaç yerinden 20- 40 cm derinlikten ayrıca numune alınabilir. Bağ ve meyva bahçelerinden ise numuneler 0 - 20, 20 - 40 ve 40 - 60 cm olmak üzere üç derinlikten ayrı ayrı alınmalıdır.
Arazide numune alınacak kısımlar tespit edildikten sonra bu yerin büyüklüğüne göre ve tarlanın bir tarafından öbür tarafına zig-zag gidilerek 10-15 noktadan numune alınır (Şekil - 2).
Toprak numunesi almada öncelikle toprak sondası veya toprak burgusu kullanılmalıdır, bulunmadığı zaman toprak küreği (beli) ile de numune alınabilir. Kürek kullanıldığında, Şekil-3 de görüldüğü gibi, önce V şeklinde bir çukur kazılmalı, bu çukurun düzgün tarafından kürek ile yaklaşık olarak 3-4 cm kalınlığında bir toprak dilimi alınmalı, kürek üzerine alınan bu numune, sağından solundan ve küreğin ucuna gelen kısımlardan tıraş edilmelidir. Toprağın üst yüzeyini temsil eden kısmı tıraş edilmemelidir. Alınan bu numuneler bir bez üzerine veya kova içine konularak iyice karıştırılmalı, bu karıştırmada keseklerin iyice parçalanmasına dikkat edilmeli ve karıştırma sırasında ele geçen bitki artıkları, iri taş parçaları ayıklanmalıdır. Bu temizlenmiş karışımdan yaklaşık bir kilogram temsili numune alınarak torbalara konulur ve etiketlenir.
Bu metot, tuzluluk, alkalilik (çorak araziler), asit. lik, aşırı kireçlilik, bitki besin maddeleri ve diğer iyonların toksisitesi, tekstür, su geçirme ve taban suyu durumlarından ileri gelen çeşitli sorunların nedenlerini saptamaya ve çözüm yollarını bulmaya yöneliktir. Tuzluluk ve alkalilik esas sorun ise, yağışlarla tuzlar yıkanıp alt katmanlara taşınabileceği için, yağışlardan hemen sonra toprak numunesi alınmamalıdır.
Teşhis ve ıslah amacıyla çoğunlukla profil numuneler alınır. Numune almak için genellikle 2 m derinliğinde çukurlar açılarak toprak, katmanları belirlenir ve bu katmanlardan ayrı ayrı numune alınır.
Açılan çukurdan taban suyu çıkmışsa daha derine inilmeden ayrıca taban suyundan da numune alınır.
Toprak, su ve bitki ilişkileri hakkında gerekli bilgileri sağlamak üzere toprakların bazı fiziksel özeliklerini saptamak amacıyla bozulmuş ve bozulmamış olmak üzere iki şekilde toprak numunesi alınır. Bozulmuş toprak numunelerinin alınmasında Madde 5.3.1.5. de açıklanan yöntemler uygulanır.
Bozulmamış toprak numuneleri, hava, su ve sıcaklık geçirgenlikleri, hacim ağırlığı, gözeneklilik ve toprak direnci değerlerinin tayini amacıyla, toprakların doğal - yapısal durumlarını bozmadan alınır.
Metal silindir, pirinç veya paslanmaz çelikten, 100 cm3'lük 5 cm yüksekliğinde çakıcı ve kesici parçaları (Şekil - 3) ve kapakları bulunan,
Bozulmamış numune almada kullanılan metal silindirlerin yükseklikleri 5 cm olduğundan ve incelenmesi gereken katmanın tam ortasından numune almak gerektiğinden, katmanın derinliğinin yarısından 2,5 cm eksik olan derinliğe kadar toprak katmanı çıkarılıp atılır. Örneğin, 20 cm kalınlığındaki üst katmanı temsil edecek numune alınması isteniyorsa, üstteki 7, 5 cm kalınlığındaki tabakanın alınıp toprak yüzeyinin düzlenmesi gerekir. Numune alınması gereken diğer katmanlar için de aynı işlemler tekrarlanır.
Ağız kısmına kesici takılmış silindir, çakıcı ve çekiç yardımı ile yüzeyi düzlenmiş toprağa tamamen çakılır. Silindir kürek ile çıkartılıp kesici parça silindirden ayrılır. Silindirin alt ve üst yüzleri bıçakla düzlenir, toprağın dökülmemesi için kapakları kapatılır.
Bozulmamış toprak numunesi alınacak derinliğin tespitinde, değişik özellikte toprak katmanlarının veya horizonlarının kalınlıkları önemli olduğundan kalın ya da ince olsun her katman veya horizonun ortalarından numune alınmalıdır.
Bunun için önce kürek ve kazma yardımı ile bir insanın girip rahatça çalışabileceği genişlikte bir profil çukuru açılır, bir duvarı düzlenir, morfolojisi incelenir ve numune alınması gereken derinlikler tesbit edilir. Tesbit edilen derinliklere göre Madde 9.1.5.’deki gibi numune alınır.
Toprak numunesi alınan her değişik arazi veya kısımlar ve değişik derinlikler için ayrı karton etiketler kullanılmalıdır. Etiketin perfore yerden alt kısmı koparılarak torbanın içine konur. Üst kısmı ise deliğinden ip geçirilmek suretiyle numune torbasının ağzına bağlanır. Etiketin üzerinde kurşun kalemle arazi sahibinin adı, ili, ilçesi, köyü, mevkii, numunenin temsil ettiği toprak derinliği, ne amaçla ve kimin tarafından hangi tarihte alındığı yazılır. Etiketten başka özellikle alınan toprak numunelerinin torbaları içine «Bilgi Kâğıdı» da kurşun kalemle doldurularak konmalıdır.(Islanmayacak şekilde)